Afbeelding

Het aantal inwoners in de gemeenten langs het Schelde-estuarium is sinds 1990 met 5,4% toegenomen tot bijna 2 miljoen (2008). Zowel in de Vlaamse als Nederlandse Scheldegemeenten ging in het voorbije decennium vooral landbouwgrond verloren in het voordeel van ander bodemgebruik zoals (semi-)bebouwing en verkeer. 14% van de totale oppervlakte van de Scheldegemeenten is in 2009 bebouwd, een stijging van 1,7% t.o.v. 1996 - 1997. Het gemiddelde inkomen van een inwoner in de Vlaamse of Nederlandse Scheldegemeenten lag in 2007 lager dan het gemiddelde inkomen van een inwoner in respectievelijk het Vlaamse gewest of Nederland.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De Scheldehavens hebben een belangrijke poortfunctie en sociaal-economische invloed in de regio. De goederenoverslag in de Scheldehavens steeg van 113 miljoen ton in 1980 tot 250 miljoen ton in 2008, een absoluut record. Vooral de containerstroom in de haven van Antwerpen kende een explosieve toename. De Scheldehavens zijn de sterkste groeier in de 'Hamburg - Le Havre range' sinds 1980 en nemen meer dan 20% van de totale goederenoverslag in dit gebied voor hun rekening. In 2007 is de totale werkgelegenheid in de havens met minstens 5% (Terneuzen) en maximaal 22% (Antwerpen) gestegen t.o.v. 2002. De totale toegevoegde waarde kende een sterke groei t.o.v. 2002: +57% voor Vlissingen en Terneuzen en respectievelijk +43% en +31% voor Antwerpen en Gent.

INDICATOR SAMENGEVAT

Op het moment dat de eindpublicatie beschikbaar werd gemaakt in 2011 was er nog geen hoofdstuk voor nautisch beheer in opgenomen. Eind juni 2011 zouden twee rapporten door de Permanente Commissie van Toezicht op de Scheldevaart (PC) geëvalueerd worden:

• De actualisatie van de evaluatie 'externe veiligheid'
• De eindresultaten van de studie ketenwerking

De samenvattende teksten die hierna zouden worden aangeleverd door PC werden echter nog niet opgenomen in de indicatoren. 

Afbeelding

De jaarvolumes gebaggerd en gestort materiaal bereikten tijdens de eerste en tweede verruiming van het Schelde-estuarium maximale waarden tot 17 miljoen m³. Na de tweede verruiming werd jaarlijks gemiddeld 9,7 miljoen m³ gebaggerd. Over de gehele periode (1931 - 2008) is in het estuarium 116 miljoen m³ meer gebaggerd dan werd teruggestort. Tot 1970 werd veel baggerspecie gebruikt voor de aanleg van nieuwe haven- en industrieterreinen. Sinds 1956 werd 154 miljoen m³ zand gewonnen in het Schelde-estuarium. De zandwinning in de Westerschelde is sinds 1993 geplafonneerd op 2,6 miljoen m³ en werd vanaf 2014 stopgezet. In de periode 1981 - 2008 werd gemiddeld 1,1 miljoen m³ zand gewonnen in de Zeeschelde. De kostprijs van onderhoudsbaggerwerken in het Schelde-estuarium is minimaal t.o.v. de toegevoegde waarde gerealiseerd door de Scheldehavens.

INDICATOR SAMENGEVAT

Op het moment dat de eindpublicatie beschikbaar werd gemaakt in 2011 was er nog geen hoofdstuk voor recreatie aan land en op het water in opgenomen.

Afbeelding

Het aantal overnachtingen van Nederlandse vakantiegangers in de toeristische regio's Zeeuws-Vlaanderen en Walcheren is sinds 2005, tot 17% gedaald. In de Bevelanden & Tholen gaat het verblijfstoerisme eerder in stijgende lijn. Specifiek voor de Westerschelde zijn echter geen gegevens beschikbaar voor verblijfstoerisme. De toeristische regio 'Scheldeland' in Vlaanderen kende tussen 2002 en 2008 een groei van 50% in het aantal vakanties en 40% in het aantal overnachtingen. De gemiddelde verblijfsduur daalde licht van 2,6 naar 2,3 nachten. Tijdens een verblijfsvakantie besteedt een vakantieganger in de regio Scheldeland gemiddeld 68 euro per dag tegenover 23 euro in de Zeeuwse regio's. De bestedingen worden deels bepaald door het type logiesaanbod. Een trendbepaling in de bestedingen is voorlopig niet mogelijk. Er is een groeiende aandacht voor milieukeurmerken in toeristische infrastructuur, hoewel het aandeel in het totale aanbod nog sterk beperkt blijft.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De verschillende leefgebieden (ecotopen) in het Schelde-estuarium hebben de laatste 50 jaar grote veranderingen ondergaan. In 2004 is de slik- (en plaat)oppervlakte in de Westerschelde en Beneden-Zeeschelde met 20% gedaald t.o.v. de jaren '50, een verlies van ruim 1.000 ha. De schoroppervlakte is in 2004 tweederde van de oppervlakte in de jaren '50, een daling van om en bij de 1.500 ha. De subtidale of onderwater leefgebieden zijn in dezelfde periode toegenomen in oppervlakte met 325 ha. De geulen van de Westerschelde zijn gemiddeld verdiept en/of verbreed in de periode 1951 - 2002. De gemiddelde hoogwaterstanden in het Schelde-estuarium vertonen een stijgende trend sinds 1888. De locatie van de maximale gemiddelde hoogwaterstand en de minimale gemiddelde laagwaterstand zijn sinds 1888 stroomopwaarts verschoven. De ontwikkelingen in de saliniteit- of zoutgradiënt zijn lastig te interpreteren en verdienen nog nader onderzoek.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De gemiddelde hoogwaterstanden in het Scheldeestuarium vertonen sinds 1888 een stijgende trend. De evolutie van de gemiddelde laagwaterstanden is minder eenduidig. De locatie van de maximale gemiddelde hoogwaterstand en de minimale gemiddelde laagwaterstand zijn sinds 1888 stroomopwaarts verschoven. Het aantal stormvloeden te Vlissingen en Antwerpen is in de periode 1950 - 2000 toegenomen. De overstromingsrisico in de dijkringgebieden langs de Westerschelde zijn, zowel in aantal slachtoffers als economische waarde, gedaald in 2005 t.o.v. 1975. In het Zeescheldebekken bedraagt het overstromingsrisico (schade) ongeveer 1 miljard euro per jaar (situatie 2006).

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De kwaliteit van het oppervlaktewater in het Schelde-estuarium scoort globaal onvoldoende volgens de beoordeling van de Europese Kaderrichtlijn Water. In 2009 behaalt geen enkel oppervlaktewaterlichaam in het Schelde-estuarium een goede chemische of goede ecologische toestand. Wat betreft de chemische toestand voldoen de concentraties van metalen, industriële verontreinigende stoffen en bestrijdingsmiddelen in meer dan 60% van de waterlichamen aan de normen. Het probleem ligt vaak bij andere verontreinigende stoffen. De meeste waterlichamen scoren ook minder dan goed bij de beoordeling van de ecologische kwaliteitselementen van de richtlijn (algen, overige waterflora, ongewervelde bodemdieren, vis, fysicochemische parameters en specifiek verontreinigende stoffen). Het visbestand van het estuarium verkeert in een matige tot slechte toestand. De zuurstofhuishouding is de afgelopen decennia echter wel veel verbeterd.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De inspanningen vanuit de maritieme sector, om de milieudruk te ontkoppelen van de groei in deze sector, zijn merkbaar. In de Scheldehavens zijn de emissies van zwaveloxides, fijn stof en stikstofoxides relatief gedaald ten opzichte van de (stijgende) goederenoverslag, en in sommige gevallen zelfs gedaald in absolute termen. De strengere emissienormen, het gebruik van laagzwavelige brandstof en de vernieuwing van de scheepsmotoren spelen hier ongetwijfeld een rol. Er blijkt ook een trendbreuk op te treden in de CO₂-emissies, die minder snel stijgen in verhouding tot de goederenoverslag. De Scheldehavens streven naar meer milieuvriendelijke transportwijzen voor het goederenvervoer van en naar het achterland. In de loop van 2010 komt cijfermateriaal beschikbaar dat trends in de algemene modale verdeling van het goederentransport kan weergeven.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De voorbije decennia leverden consumenten, industrie, landbouw, vervoer en verkeer en andere sectoren, grote inspanningen om de belasting van het Schelde-estuarium door milieuverontreinigende stoffen zoals zware metalen, bestrijdingsmiddelen en nutriënten aan te pakken. De belasting door nutriënten (stikstof- en fosforverbindingen), in het stroomgebied van de Schelde in Vlaanderen en Nederland is in de afgelopen 20 jaar over het algemeen gedaald. In 2009 behaalde 95% van de aangeduide zwemwateren in het Schelde-estuarium de Europese minimumnormen voor zwemwaterkwaliteit. Het aandeel 'sterk verontreinigde' waterbodems in het Vlaamse deel van het Schelde-estuarium daalde in de periode 2000 - 2007 van 70% naar 54%. In 2009 voldeden alle stalen van baggerspecie in de Westerschelde aan de kwaliteitsnorm. De gemeten gehalten aan milieuverontreinigende stoffen in het voedselweb van het Schelde-estuarium zijn in de afgelopen decennia afgenomen.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

Van de soorten en habitats in de Natura 2000 gebieden van het Schelde-estuarium bevinden zich slechts 4 van de 30 (of 13%) in een gunstige staat van instandhouding op niveau van de ruimere biogeografische regio's. Op gebiedsniveau is de toestand van soorten en habitats voorlopig beoordeeld volgens de 'beschermingsstatus'. Alle Habitatrichtlijnsoorten in de gebieden 'Schelde- en Durmeëstuarium' en 'Vlakte van de Raan' kennen een goed of uitstekend bewaarde beschermingsstatus. Drie van de vijf soorten in 'Westerschelde & Saeftinghe' hebben een goed bewaarde beschermingsstatus. De toestand van de kamsalamander (Triturus cristatus) in 'Zwin & Kievittepolder' is matig of minder goed bewaard. Bijna alle vogelsoorten die zijn aangewezen voor de Vogelrichtlijngebieden van het Schelde-estuarium hebben een goede of uitstekend bewaarde beschermingsstatus. Het aantal broedparen en het broedsucces van kustbroedvogels in het Schelde-estuarium kent vaak een grillige trend. Veel omgevingsfactoren (bv. Weersomstandigheden, predatie, aanwezige vegetatie,…) zijn hier van invloed.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

Het toenemende verkeer van goederen en personen over grote afstanden zorgt ervoor dat meer niet-inheemse soorten zich kunnen vestigen in nieuwe leefgebieden. Het Schelde-estuarium waar havens, scheepvaart en transport van bijzonder belang zijn, ontsnapt ook niet aan deze trend. Het totaal aantal geregistreerde niet-inheemse soorten met gevestigde populaties in en rond het Scheldeestuarium bedraagt 83 (situatie 2009). Negen van deze 83 soorten worden voorlopig beschouwd als 'potentieel invasief'. De brakwaterzone blijkt bijzonder gevoelig voor de vestiging van nieuwe niet-inheemse soorten.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De oppervlakte van waardevolle, wettelijk beschermde natuurgebieden en landschappen in het Schelde-estuarium kende in de afgelopen 70 jaar een exponentiële toename van 167 ha in 1939 tot 92.588 ha absoluut beschermde oppervlakte in 2009. In het kader van het geactualiseerde Sigmaplan zal tegen 2025 ruim 5.300 ha nieuw natuurgebied worden ontwikkeld langs de Zeescheldevallei. Ook in het kader van het natuurpakket Westerschelde zal minimaal 600 ha nieuwe (estuariene) natuur worden gerealiseerd.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De overheid, de bedrijfswereld en de maatschappij werken samen aan nieuwe 'kansen voor natuur' in het Scheldegebied. Belangrijke voortgang is geboekt op vlak van de waterzuivering en de Europese normen inzake zuiveringsrendement voor stikstof en fosfor worden zowel in Nederland als in Vlaanderen ruimschoots gehaald. Gezien de beperkte omvang en groeiperspectieven in de biologische landbouw richten de maatregelen in de landbouwsector in het Scheldestroomgebieddistrict zich sterk op het verminderen van insijpeling van vermestende stoffen naar de oppervlaktewateren. In jaren met 'natte winters' blijft het - ondanks de globaal dalende trend - een uitdaging om de nitraatconcentraties onder de drempelwaarden (50mg NO3/L) te houden. Belangrijke gemeenschappelijke doelstellingen zijn ook gesteld voor het herstellen van de vismigratie in de Schelde. In 2009 zijn 3 van de 50 (6%) van de vismigratieknelpunten in het estuarium opgeheven. Daarmee is de (Benelux) doelstelling van 1996, echter nog ver buiten bereik.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

Beroepsvisserij in het Schelde-estuarium vindt enkel plaats in de Westerschelde. Op de Beneden- en Boven-Zeeschelde is er geen beroepsvisserij meer. Wat betreft de kokkelvisserij, werd in de periode 1992 - 1995 steeds meer dan 50% van de totale oogstbare hoeveelheden kokkelvlees opgevist. Daarna viel dit percentage sterk terug en in de periode 2006 - 2010 werden zelfs geen kokkels meer opgevist. 1998 en 2004 waren goede kokkeljaren in de Westerschelde met een totale hoeveelheid van respectievelijk 3,59 en 3,43 miljoen kg 'oogstbaar' kokkelvlees. Slechts 2 (schelvis en schol) van de 7 belangrijkste commerciële visbestanden in de Noordzee en aangrenzende gebieden bevonden zich in 2009 binnen veilige biologische referentiewaarden. Voor het Schelde-estuarium is geen gebiedsgerichte beoordeling beschikbaar. Sportvisserij vindt plaats over het gehele estuarium, maar cijfergegevens over deze visserijdruk zijn niet beschikbaar.

INDICATOR SAMENGEVAT

Afbeelding

De Werkgroep Onderzoek en Monitoring is een permanente werkgroep van de Vlaams Nederlandse Scheldecommissie (VNSC) die o.a. invulling geeft aan het Memorandum van Den Haag (2005), waarin een "langlopend monitoring- en onderzoeksprogramma ter ondersteuning van de grensoverschrijdende samenwerking bij het beleid en beheer in het Schelde-estuarium" werd opgenomen. De Scheldemonitor (www.scheldemonitor.org) is een Vlaams-Nederlands kennis- en informatiesysteem voor onderzoek en monitoring in het Schelde-estuarium. Het jaarlijks aandeel 'gezamenlijke' Vlaams-Nederlandse publicaties over het Schelde-estuarium is in 10 jaar tijd gestegen van 18% (2000) naar 54% (2010). Deze meting omvat publicaties die in de 'Scheldemonitor' opgenomen en beschreven zijn en waarvan bovendien de herkomst van de auteurs gekend is. Gemiddeld is jaarlijks 25% van deze publicaties het resultaat van een grensoverschrijdende samenwerking.

INDICATOR SAMENGEVAT

De Schelde-indicatoren kunnen pas volledig tot hun recht komen als ze gedragen worden door een brede maatschappelijke basis. De gebruikersstatistieken van de Schelde-indicatoren website geven aan in welke mate de doelgroep toegang heeft gevonden tot het instrument. De analyse van deze gebruikersstatistieken doet bovendien dienst als een indirecte vorm van gebruikersoverleg en wordt aangewend bij de aansturing van de inhoud en het concept van de Schelde-indicatoren. Verder kan de analyse van deze statistieken ook gebruikt worden om de gevolgde communicatiestrategie te evalueren en waar nodig bij te stellen. De gegevens die deze indicator onderbouwen, waren pas verschillende maanden na de lancering van de Schelde-indicatoren website beschikbaar, wanneer een voldoende lange tijdsreeks van gebruikersstatistieken voorhanden was.

INDICATOR SAMENGEVAT